Ich polsko-luksemburskie drogi życia wplatają się w powojenną zawieruchę i ówczesne losy luksemburskiej emigracji, której André jest nie tylko świadkiem, ale i kronikarzem. Niezwykle ciekawie przedstawia się związek André Hohengartena z Polską, a napisać o tym nie tylko warto, ale i trzeba, bo stanowi on genezę jego zainteresowania Polonią z jednej strony, zaś z drugiej – losami Luksemburczyków, których II wojna światowa wyrzuciła daleko na front wschodni, do Polski, gdzie wielu zginęło. Otóż ojczym André Hohengartena był Polakiem, a w Luksemburgu znalazł się zaraz po wojnie jako uchodźca na statusie IRO (Międzynarodowej Organizacji Uchodźców; tu przypis nr 1 na temat DiPisów i odnośnik do tekstu o Historii Emigracji Polskiej w Luksemburgu). Pojawienie się Polaka w rodzinie André miało kluczowy wpływ na jego dalsze życie, bowiem nie tylko wzbudziło w nim zainteresowanie Polską, ale także... doprowadziło go do poznania swojej przyszłej żony – Janiny, której ojczym André był wujem. Ślub wzięli w Polsce w 1971 r. w Sobolewie (pow. Garwolin), a w 1973 r. urodziła się ich córka Agnieszka. Jednak dopiero sześć miesięcy po ślubie Janina otrzymała paszport, i wtedy mogła wyjechać do Luksemburga.

W Luksemburgu Janina związała się z życiem polonijnym poprzez działalność Rady Parafialnej przy Polskiej Misji Katolickiej. Przewodniczącą Rady była od jej założenia w 1992 r. przez ks. Konrada Stolarka, nieprzerwanie przez 16 lat. Zadaniem Rady było wyrażanie opinii parafii oraz głos doradczy względem działań proboszcza polskiej parafii w Luksemburgu. Rada Parafialna uczestniczyła także we wszystkich imprezach parafii polskiej, wiele z nich organizując lub współorganizując (jak np. doroczny piknik z okazji Dnia Dziecka w Heisdorf, tzw. Mikołajki, a więc zabawa dla dzieci i dorosłych z okazji św. Mikołaja, polskie stoisko na Bazarze Międzynarodowym, udział polskiej parafii w procesji na zakończenie luksemburskiej Oktawy i in.), oraz delegowała przedstawicieli na imprezy przygotowywane przez inne organizacje polonijne.

André już od liceum interesował się historią II wojny światowej, a pośrednio wojennymi i powojennymi losami Polaków w Luksemburgu oraz Luksemburczyków w Polsce. Niedługo później dowiedział się o masakrze w Sonnenburgu (tu przypis nr 2 o Słońsku), podczas której zginął wuj André Hohengartena i tam też został pochowany. Historie rodzinne uwikłane w wojenną zawieruchę zainspirowały André do intensywnych poszukiwań źródeł informacji oraz podjęcia szczegółowych badań nad losami Luksemburczyków, którzy znaleźli się na terenach Polski w czasie działań wojennych, oraz przed- i powojenną historią Polaków w Luksemburgu.

Rezultatem wieloletnich studiów André Hohengartena nad tą tematyką są jego liczne publikacje książkowe oraz artykuły i eseje w wielu wydawnictwach zbiorowych na temat historii II wojny światowej, a także artykuły w prasie specjalistycznej i codziennej. Powstawały one głównie w latach 70., 80. i 90. ubiegłego wieku. Listę ważniejszych publikacji znaleźć można na końcu niniejszego tekstu.

Prace historyczne André Hohengartena to wyczerpujące, ale przede wszystkim unikalne źródło informacji na temat związków polsko-luksemburskich w czasach okołowojennych. Warto dodać, iż stanowią wartość nie tylko samą w sobie, ale stały się także inspiracją lub źródłem dla wielu innych autorów publikacji na temat życia Polonii w Luksemburgu w tamtych czasach. Jednak zasługi André nie ograniczają się wyłącznie do działalności kronikarskiej; był jednym z inicjatorów utworzenia tablicy pamiątkowej pomordowanych w Słońsku Luksemburczyków, która została umieszczona w Muzeum Martyrologii w Słońsku, jak też wykonania rzeźby upamiętniającej masakrę oraz ozdobnej bramy na cmentarzu ofiar hitleryzmu w Słońsku. Jego starania w tym zakresie docenione zostały przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i uhonorowane Złotym Medalem (legitymacja nr 5227 z 20.04.1995).

Janina i André aktywnie uczestniczyli przez wiele lat także w życiu społecznym, w tym w życiu polonijnym. Wyrażało się to nie tylko ich udziałem w wielu imprezach polonijnych oraz kluczowych wydarzeniach z życia luksemburskiej Polonii, ale także pomocy na rzecz Polaków w Luksemburgu, m.in. André pomagał ks. Adamczykowi (tu przypis nr 3: o ks. Adamczyku) w tłumaczeniu na jęz. francuski i niemiecki różnych dokumentów dla nowo przybyłych do Luksemburga Polaków. W tym czasie bowiem nie było w Luksemburgu tłumacza przysięgłego z jęz. polskiego. Historia życia Janiny i André jest doskonałym przykładem tego, jak bardzo ściśle przeplatają się losy Polaków i Luksemburczyków na kanwie historii i ile z tego wynika dobra i korzyści dla obu narodów.

Przypisy:

1) IRO – International Refugees Organisation (Międzynarodowa Organizacja Uchodźców) została powołana przy ONZ 15 grudnia 1946 r. na mocy rezolucji 62/I Zgromadzenia Ogólnego, a jej zadaniem była opieka nad uchodźcami, w tym przede wszystkim uchodźcami wojennymi, których miliony rozpierzchły się po całym świecie podczas II wojny światowej. Działała do 1951 r., nadając uchodźcom wojennym specjalny status, pozwalający im – na mocy umów międzynarodowych – legalnie osiedlać się na terenach państw, w których się znaleźli w skutek wojennej zawieruchy. Ze statusem uchodźcy wojennego związane jest także pojęcie „dipis” (od ang. Displaced Person), o którym nieco więcej znaleźć można w rozdziale 5. Zarysu historii polskiej emigracji w Wielkim Księstwie Luksemburga; polacy.lu/pages/history).

2) Obecnie Słońsk; miasto w woj. lubuskim, gdzie istniało ciężkie więzienie, w którym Niemcy przetrzymywali ponad 90 Luksemburczyków. W nocy z 30 na 31 stycznia 1945 r. podczas jego likwidacji, wobec nadciągającego frontu, rozstrzelano 819 więźniów. Była to masakra, w której zginęło najwięcej obywateli Luksemburga w czasie II wojny światowej.

3) Ks. Józef Adamczyk omi, mianowany przez bpa Leona Lommela w dniu 11 grudnia 1966 r., z okazji uroczystości milenijnych w Katedrze Luksemburskiej, przełożony Polskiej Misji Katolickiej w Luksemburgu, następca ks. Józefa Thiela na tym stanowisku. Sprawował opiekę duszpasterską nad luksemburską Polonią przez ponad 20 lat.

Lista ważniejszych publikacji André Hohengartena na temat losów wojennych i powojennych Luksemburczyków w Polsce oraz losów Polaków w Luksemburgu: